ઈન્ટરનેટ બાબતે સલામતી એ દરેકની જવાબદારી છે. મોજમસ્તી માટે, મિત્રો સાથે ગપ્પા મારવા, તમે બનાવેલ વિડીયો કોઈ દોસ્તને બતાવવો, તમે તમે લખેલી કવિતા કોઈ દોસ્તને સંભળાવવી, આજકાલ શું ચાલી રહ્યું છે, તે જાણવા ઈન્ટરનેટનો ઉપયોગ કરી શકો છો. આમાં કોઈ દર કે દહેશત રાખવાની જરૂર નથી. તમારી અંગત માહિતી તો ગુપ્ત જ રહેવાની છે.

<pઈન્ટરનેટના સલામત ઉપયોગ માટે તમારા કોમ્પ્યુટરમાં એન્ટીવાયરસ અને ફાયરવોલ સોફ્ટવેર નાંખેલું હોય એટલું જ પુરતું નથી, એ સાથે તમે કમ્યુટરના ઓનલાઈન ઉપયોગ કેવી સાવચેતીથી કરો છો

ઓનલાઈન સલામત રહેવું શા માટે જરૂરી છે?

લેપટોપ, મોબાઈલ ફોન, ટેબ્લેટ અથવા પર્સનલ કમ્યુટર દ્વારા આપણે જગત સાથે જોડાયેલાં રહીએ છીએ. આનંદપ્રમોદ માટે, મિત્રો બનાવવા, સંપર્કમાં રહેવા અને નવું શીખવા માટે ઈન્ટરનેટ કેટલું મહત્વની અને મુલ્યવાન છે, એ તો આપણે જાણીએ છીએ. પણ જો સાવચેતી બાબતે સભાનતા રાખ્યા વગર જો ઈન્ટરનેટનો ઉપયોગ કરીશું તો ગેરકાનૂની પ્રવૃત્તિ-છેતરપીંડી, ધાકધમકી અને એવા બીજા ગંભીર અપરાધમાં અજાણતા જ આપણે ભરાઈ પડીશું. નેટ પર આપણે અજાણ્યા લોકોને મળીએ છીએ, જે ઘણીવાર આપણે ધરીએ છીએ એના કરતાં બિલકુલ જુદા પ્રકારના હોઈ શકે છે.

ઘરેથી આપણે બહાર જીએ એટલે શું શું સાવધાની રાખવી એ આપણે શીખી લીધી હોય છે. બસ એ જ રીતે ઓનલાઈન કેવી રીતે સલામત રહેવું જોઈએ એ આપણે શીખી લેવું જોઈએ.

ઓનલાઈન સલામત રહેવાના સોનેરી સુત્રો આ રહ્યા

• સરનામું કે ફોન નંબર જેવી અંગત માહિતી અજાણ્યાને ન આપો.
• તમારા પોતાના ફોટા-વિચિત્ર ફોટા કોઈનેય ન મોકલો.
• અજાણી વ્યક્તિના ઈમેઈલ કે અટેચમેન્ટ ખોલો નહીં.\
• તમે જાણતા નથી એવી વ્યક્તિ સાથે લાઈન પર મીટર જેવો વ્યવહાર ન કરો.
• ઓનલાઈન મળ્યા હોય, તેવી વ્યક્તિને રૂબરૂ મળવાનું ક્યારેય ન ગોઠવો.
• ઓનલાઈન કશુંક જોઈ કે વાંચીને તમને ચિંતા થાય તો એ વિષે મમ્મી-પપ્પને જાણ કરો.

SEA ના અવેરનેસ પ્રોગ્રામ દ્વારા બાળકોને અને વિદ્યાથીઓ માટે ઓનલાઈન સલામતી બાબતે રાખવાની સાવધાની વિષે સૂચનો આપવામાં આવ્યા છે, તમે ઈન્ટરનેટનો ઉપયોગ કરો એ વેળાએ આ સૂચનો, માર્ગદર્શનોને જરૂરથી ધ્યાનમાં રાખશો.

પગલું ૧: વેબ-બ્રાઉઝરનો ઉપયોગ

મિત્રો અને પરિવારજનોના રહેવા માટે ઈન્ટરનેટ એક આસન માધ્યમ છે. વિદ્યાર્થીઓ છેલ્લામાં છેલ્લા સમાચાર જાણવા, સંશોધન અંગેની માહિતી મેળવવા, પુસ્તકો વાંચવા, પ્રવેશ કે વ્યવસાય માટેની અરજી કરવા કે પોતાના જરૂરી કોઈ વસ્તુ ખરીદવા માટે ઈન્ટરનેટનો છૂટથી ઉપયોગ કરે છે. બેન્કના કામકાજમાં, બીલો ભરવામાં અને વિવિધ પ્રકારના ફોર્મ ભરવામાં તેમજ વ્યવસાયિક પ્રવૃત્તિમાં વધુને વધુ લોકો હવે ઈન્ટરનેટનો ઉપયોગ કરતાં થયા છે.

ઓનલાઈન ઘણાં પ્રકારની કામગીરી કરવા માટે વેબ બાઉઝરનો ઉપયોગ ખૂબ સરળ છે, પણ એમાં તમેન અને તમારા કોમ્યુટરને નુકસાન થવાની સંભાવના રહેલી છે. આ નુકસાન એટલે સંવેદનશીલ માહિતી જાહેર થઇ જવી. વાઈરસ સ્પાઈવેર અને એડવેર જેવા માલવેરની એપ.સલામત બ્રાઉઝીંગ એને જ કહેવાય જેમાં તમે પહેલેથી જ આવા ઓનલાઈન જોખમો જાણો છો, અને એનાથી બચવા માટે પુરતી સાવધાની રાખો છો.

ઈન્ટરનેટ બ્રાઉઝ કરતી વેળાએ સલામત રહેવાના સરળ ઉપાયો સમજી લેવા જોઈએ અને એ માટેના કેટલાંક ટૂલ્સનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ.

• કમ્પ્યુટર એ સાધનમાં એન્ટીવાયરસ સોફ્ટવેર ઇન્સ્ટોલ કરો અને તેને અવારનવાર અપડેટ કરતાં રહો.
• તમારા ઈન્ટરનેટ બ્રાઉઝરને અપ-ટુ-ડેટ રાખો
• તમારા કમ્યુટરની અંધારી કામગીરી કે સમ્યા બાબતે સાવધાન રહો.
• તમારા કમ્યુટરનાં ફાયરવોલ ઇન્સ્ટોલ કરો અને એને મેઈન્ટેન કરો.
• પોપ-અપ બ્લોકર જેવા ફીચર્સ ધરાવતા આધુનિક બ્રાઉઝરનો ઉપયોગ કરો.
• તમારા કમ્યુટરમાં સંવેદનશીલ વિગતો અમર્યાદિત સમય સુધી ઇન્સ્ટોલ ન કરો.
• સમયાંતરે તમારો પાસવર્ડ બદલતાં રહો.
• ઈન્સ્ટન્ટ મેસેજિંગ અને ઈમેઈલ સાથે એટેચમેન્ટ તરીકે આવતી લીન્કથી સાવધ રહો.

પગલું- 2: મિત્રો બનાવવા

કમ્યુટરમાં સ્ક્રીન સામે કલાકો સુધી બેસી રહેવાથી તબિયત બગડે છે, સોશ્યલ નેટવર્કીન્ગની બીજી સમસ્યા એ છે કે આપણે પુરતી સંખ્યામાં મિત્રો બનાવી શક્યા નથી એવું માનસિક દબાણ સતત લાગ્યા કરે છે, આટલી બાબતો યાદ રાખવા જેવી છે:

• ઓનલાઈન દોસ્તી આંગળીના ટેરવાથી શરુ થઇ છે એમાં નવા દોસ્ત સાથે કોઈ વાતચીત ઠસી નથી કે અનુભવોની આપ-લે થઇ નથી.
• ઓનલાઈન મિત્રોને મળવા કરતા મિત્રોને રૂબરૂ મળવું વધારે સાર્થક નીવડે છે.
• કોઈ એક કમેન્ટ બરાબર ન સમજાય એટલામાં તો ઓનલાઈન મિત્રતા તૂટી પણ જાય છે.
• મિત્રોને રૂબરૂ મળીએ છીએ ત્યારે ખુલ્લા દિલથી થતી વાતચીતથી આપણે હળવાફૂલ થઈ જઈએ છીએ

તમારા પરિચિતોમાં નો કોઈ ‘મારે તો આટલા ઓનલાઈન મિત્રો બની ગ્યા’ આવી ડંફાસ મારતો હોય, તો તમે હરખાઇ ન જતા, કેમ કે અસલી દોસ્તી કંઈ કમ્યુટરથી બની નથી.

સોશ્યલ નેટવર્કિંગ સાઈટ પર રાખવાની જરૂરી સાવધાની

• તમે આવી સાઈટ ઉપર હાથ અજમાવવા જેટલા મોટા થયા છો, એની ખાતરી કરો
• તમારી પ્રોફાઈલ એક બનાવતી નામ ધારણ કરી તમને ઝુકાવી શે છે.
• જેમને તમે બિલકુલ ઓળખતા નથી એવા સાવ અજાણ્યાને ઓનલાઈન મિત્રો ન બનાવો.
• તમે તમારું એવું ઈમેઈલ એડ્રેસ રાખો, જેમાં તમારા નામનો ઉપયોગ ના હોય.
• તમારી પ્ર્ફૈલ બનાવતી વખતે કઈ માહિતી જાહેર નથી કરવાની એની તકેદારી રાખો. તમારા મિત્રો જ તમારી પ્ર્ફૈલ જોઈ શકે તેનું ધ્યાન રાખો.
• ફોટાઓ અને વિડીયો તમે અપલોડ કરી દો એ તમારા મિત્રો જ જોશે, સાથે બીજા લોકો સુધી પણ એ પહોચશે, એટલે શું અપલોડ કરવું એ બરાબર વિચારીને જ નક્કી કરો
• ઓનલાઈન માહિતી શેર કરતી વખતે થોડા સાવધ રહો. એ કાયદેસર નથી, એવા ડાઉનલોડથી દૂર રહો.

પગલું -૩: સ્માર્ટ ફોનની સાવધાની

આપણા પરિવારજનો અને મિત્રો સાથે વાતચીત કરવા ઉપરાંત ફોનનો બીજી ઘણી રીતે ઉપયોગ થતો હોય છે. ઈન્ટરનેટ બ્રાઉઝીંગ, બીલો ભરવા, બેન્કના ખાતામાં થતી લેવડદેવડની માહિતી મેળવવા કે ઈમેઈલ મેળવવા જેવી સુવિધાઓ સ્માર્ટફોનમાં હોય છે. અગાઉ કમ્પ્યુટર દ્વારા અંગત માહિતી બીજાં લોકો જાણી લઇ શકતા હતા, એવું સ્માર્ટફોન દ્વારા થઇ શકે છે.

સ્માર્ટફોનમાં કેવા કેવા જોખમો રહેલા છે?

• તમારો સ્માર્ટફોન ખોવાઈ જાય અથવા ચોરાઈ જાય. તમારો બદ્ધો જ ડેટા પેલા ચોર અથવા ફોન જેને મળ્યો છે, તે વ્યક્તિ જાણી લેશે. એનો દુરુપયોગ કરી શકશે.
• ફોનમાં તમે સાચવેલી ગુપ્ત માહિતી, ખાનગી ફોટાઓ કે વિડીયો, ઈમેઈલ સંદેશ, ટેક્સ્ટ મેસેજીસ અને ફાઈલો અજાણ્યા માણસને મળી શકે છે.
• સ્માર્ટફોનમાં નેટવર્ક કનેક્ટિવિટીના ઓપ્શન હોય છે એટલે પ્રતિબંધિત નેટવર્કમાં પણ ઘૂસ મારી શકશે. સુરક્ષિત કરાયેલી કોર્પોરેટ સિસ્ટમમાં પેલો ચોર તમારા ફોનથી હુમલો કરી શકશે.
• વ્યવસાયિક લેવડદેવડ સ્માર્ટફોનથી થતી હોય છે, એટલે ફોન લાઈવ ઇન્ટરસેપ્ટ કરીને અથવા મોબાઈલ સિગ્નલ પકડીને ગુપ્ત માહિતી ચોરાઈ શકે છે.
• વાઈરસ, ટ્રોજનહોર્સ, વમર્સ જેવી ખતરનાક બીમારીઓ છળ-કપટવાળા સોફ્ટવેરના માધ્યમથી આપણા સ્માર્ટફોનમાં ઘૂસી શકે છે.

તો આ બધાથી બચવા હું શું કરી શકું?

• નવો સ્માર્ટફોન ખરીદતી વેળાએ એના સિક્યુરીટી ફીચર્સ તપાસી લો, અને એ બરાબર કામ કરે છે કે નહી તે જોઈ લો.
• સ્માર્ટફોનમાં એન્ટીવાયરસ ઇન્સ્ટોલ કરો અને એને મેઈન્ટેઇન કરતા રહો.
• અજાણ્યા મેસેજ કે લિંકને ફોલો ન કરતાં.
• તમારા ફોનમાં કઈ કઈ વિગતો સ્ટોર કરવાની છે, તે જોઈ વિચારીને નક્કી કરો
• અજાણ્યા વાઈ-ફાઈ નેટવર્કમાં જોડાશો નહી. અસાલમત વાઈ-ફાઈ હોટસ્પોટનો ઉપયોગ કરશો નહીં બ્લ્યુ ટૂથ, એન્ડ્રોઇડ કે વાઈ
• ફાઈ જેવા ઇન્ટરફેઈસ ઉપયોગ પૂરો થતા જ બંધ કે ડિસેબલ કરી દો.
• જૂના ફોનનો ઉપયોગ બંધ કરવાનો હોય, તો એમાં તમે ભરેલી બધી માહિતી ડીલીટ કરી દો.
• ડિવાઇસને વાપરવાનું બંધ કરો ત્યારે તેની અંદર સેવ કરેલી દરેક માહિતી ડિલિટ કરી દેવી.